မြန္းတည့္ေနေရာင္ေအာက္တြင္ ေတာက္ပစြာ စိမ္းစိုေန ေသာ အရြက္ဖားဖားမ်ားၾကားတြင္ ခရမ္းေရာင္ပန္းပြင့္မ်ားသည္ တင့္တယ္လွပေနၾက သည္။ သံုးလက္မခန္႔ရွည္သည့္ ခရမ္းေရာင္ ရွည္ေမ်ာေမ်ာ အသီးကင္းမ်ားက အရြက္ေတြၾကားတြင္ ပုန္း ေအာင္းၿပီး တြဲလဲြခိုေနၾကသည္။
ေက်ာကုန္းတြင္ အျပာေရာင္ဘူးႀကီးကုိ လြယ္ထားသည့္ ကိုတူးတူးသည္ တစ္ေတာင္မရွိတရွိ ခရမ္းသီးပင္မ်ားၾကား တစ္ တန္းဝင္၊ တစ္တန္းထြက္ လႈပ္ရွားသြားလာေနသည္။ သူ၏ ဘယ္ ဘက္လက္က ဘူးျပာႀကီး၏ ေမာင္းတံကို ႏွိမ့္ခ်ည္၊ ျမႇင့္ခ်ည္လုပ္ ေနစဥ္ ညာဘက္လက္သည္ စတီးပိုက္တစ္ေခ်ာင္းကိုကိုင္ကာ ဟုိ အပင္ကိုယမ္းလိုက္၊ ဒီအပင္ကိုယမ္းလိုက္လုပ္ေနသည္။ စတီး ပိုက္ေခ်ာင္းမွ အရည္မ်ားက ခရမ္းေရာင္အပြင့္မ်ား၊ အသီးငယ္ ေလးမ်ားကို ပန္ဆင္လြယ္ပိုးထားရသည့္ ခရမ္းသီးပင္မ်ားအေပၚ ဖြားခနဲ ဖြားခနဲ ျဖာက်ေနသည္။ထိုအရည္မ်ား၏ အနံ႔ဆိုးမ်ားက စိုက္ခင္းတစ္ဝိုက္ရွိ ေလ ထုထဲတြင္ ပ်ံ႕ႏွံ႔ေဝ့ဝဲေနသည္။ ထိုအရည္မ်ားကား ခရမ္းသီးမ်ားကို ပိုးကိုက္ျခင္းမွ အကာအကြယ္ေပးမည့္ ပိုးသတ္ေဆးမ်ားပင္ျဖစ္ သည္။ အက်ႌအျဖဴလက္တိုႏွင့္ ခရမ္းေရာင္ပုဆိုးကို ခပ္တိုတိုဝတ္ ထားသည့္ ကိုတူးတူးတြင္ အကာအကြယ္ပစၥည္းဆို၍ ဘာမွ်မပါ။ လက္အိတ္မစြပ္။ ႏွာေခါင္းစည္းမတပ္။ ဖိနပ္မစီး။ ေခါင္းေပၚမွာ ေတာ့ ေနအပူဒဏ္ကို ကာကြယ္ဖို႔ ဝါးခေမာက္တစ္လံုးေတာ့ ေဆာင္းထားသည္။
ပဲခူးတုိင္းေဒသႀကီးအေနာက္ဘက္ျခမ္းရွိ ပုတီးကုန္းၿမိဳ႕၊ ၾကခတ္တန္းေက်းရြာတစ္ဝိုက္က အျခားေတာင္သူေတြလည္း ကိုတူးတူးလိုပဲ ပိုးသတ္ေဆးႏွင့္ အသီးအပြင့္အားေဆးမ်ားကို ပိုးက်သည့္အေပၚမူတည္ၿပီး ေပါေပါလိႈင္လိႈင္အသံုးျပဳၾကသည္။ ဓာတ္ေျမၾသဇာကိုလည္း လိုသေလာက္ ေဖာေဖာသီသီအသံုးျပဳ ၾကသည္။ ပုတီးကုန္းတစ္ဝိုက္တြင္သာမက ပဲခူးတိုင္းေဒသႀကီးအေနာက္ဘက္ျခမ္းရွိ သဲကုန္း၊ အုတ္ဖိုႏွင့္ မိုးညိဳၿမိဳ႕နယ္မ်ားရွိ ေတာင္သူမ်ားသည္လည္း သူတို႔၏ ဟင္းသီးဟင္းရြက္ စိုက္ခင္း မ်ားတြင္ ပိုးသတ္ေဆးကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔အသံုးျပဳေနၾက သည္ကို ေတြ႕ရသည္။
”ပုိးသတ္ေဆးနဲ႔ လြတ္တဲ့ သီးႏွံဆိုလုိ႔ မရွိေတာ့ပါဘူး”ဟု အသက္ ၃၁ ႏွစ္အရြယ္ ကုိတူးတူးက ေဆးဖ်န္းရင္း မွတ္ခ်က္ျပဳသည္။
သုိ႔ေသာ္ သူတုိ႔သံုးေနေသာ ပုိးသတ္ေဆးႏွင့္ အသီးအပြင့္ အားေဆးမ်ား၏ အႏၲရာယ္ကုိ ကိုတူးတူးတို႔တစ္ေတြ ဂ႐ုမစုိက္ ၾကသလုိ စုိက္ပ်ိဳးေရးအတြက္ အသံုးျပဳရာတြင္လည္း နည္းစနစ္ က်က်အသံုးမျပဳၾကေပ။ သူတုိ႔စိတ္တုိင္းက် လုိသလုိ အသံုးျပဳေန ၾကျခင္းကို ေတြ႕ခဲ့ရသည္။
ေတာင္သူတုိ႔အဖို႔ သီးႏွံမ်ားစုိက္ပ်ဳိးသည့္အခါ ပုိးသတ္ ေဆးမသုံးလွ်င္ မျဖစ္ႏုိင္သလိုျဖစ္ေနသည္။ ပုိးသတ္ေဆးမသုံး လွ်င္ သူတုိ႔စုိက္ပ်ဳိးထားေသာ စုိက္ခင္းက ေငြကုန္၊ လူပန္းႏွင့္ နိဂံုးခ်ဳပ္သြားမည္ဟု ေတာင္သူမ်ားခံယူထားၾကသည္။ တစ္နည္း အားျဖင့္ စားသံုးသူမ်ားဖန္တီးေသာ ေစ်းကြက္ဖိအားက ကိုတူးတူးတို႔လို ေတာင္သူမ်ား၏ ပခံုးကို အက်အနခြစီးထားသည္။
စားသုံးသူမ်ား၏ ေတာင္းဆုိမႈမ်ားေၾကာင့္ အပင္အား ေဆး၊ အသီးလွေဆးကဲ့သုိ႔ေသာ ေဆးဝါးမ်ားကို ေတာင္သူမ်ား အေနႏွင့္ မသံုးလွ်င္ မျဖစ္ေတာ့သည့္အေျခအေနသို႔ ဆိုက္ ေရာက္လာရသည္ဟု သဲကုန္းၿမိဳ႕နယ္၊ ရြာလွေက်းရြာမွ ေတာင္ သူ ဦးေအာင္ေရႊက ဆုိသည္။
”အခုေနာက္ပုိင္း(ပုိးသတ္ေဆး)မသုံးရင္ ဘာမွ ေရာင္း ရမွာမဟုတ္ဘူး။ ဒီလုိပုိးသတ္ေဆးေတြ သုံးေနတာေတာင္ ေတာင္သူေတြမွာ ပိုးဖ်က္၊ မုိးဖ်က္၊ ေစ်းကြက္ဖ်က္တဲ့ဒဏ္ကုိ မၾကာခဏ ခံေနရတယ္”ဟု သူက ဆက္ေျပာသည္။
အသီးအႏွံႏွင့္ ဟင္းသီးဟင္းရြက္ ဝယ္ယူစားသုံးသူတုိ႔ သည္ ဟင္းသီးဟင္းရြက္မ်ား ဝယ္ယူစားေသာက္ၾကသည့္အခါ တြင္ လတ္လတ္ဆတ္ဆတ္၊ လွလွပပႏွင့္ ပုိးကုိက္ဒဏ္ရာ မပါရွိ သည့္ အသီးအႏွံမ်ားကုိသာ ေရြးဝယ္တတ္ၾကသည္။ ပန္းေဂၚဖီ ကဲ့သုိ႔ေသာ အသီးအႏွံမ်ားဆုိပါကလည္း အပြင့္ႀကီးႀကီးကုိ ေရြး ဝယ္တတ္ၾကသလုိ အသီးဆုိပါကလည္း အလံုးႀကီးသည့္ အသီး ကုိသာ ေရြးခ်ယ္ဝယ္ယူတတ္ၾကသည္။
သို႔ျဖစ္ရာ သီးႏွံႏွင့္ ဟင္းသီးဟင္းရြက္စုိက္ပ်ိဳးၾကသည့္ ေတာင္သူမ်ားအေနျဖင့္ ဝယ္ယူစားသံုးသူအႀကိဳက္၊ တစ္နည္း အားျဖင့္ ေစ်းကြက္က ေတာင္းဆုိသည့္အတုိင္း စုိက္ပ်ဳိးထုတ္ လုပ္လာၾကပါသည္။
ေဆးမသံုးရ မေနႏိုင္
ပုတီးကုန္းၿမိဳ႕၊ ေညာင္ဝင္းေက်းရြာမွ အသက္ ၃၄ ႏွစ္ အရြယ္ ကုိဝင္းလႈိင္ ပိုင္ဆိုင္သည့္ တစ္လသားအရြယ္ ေဂၚဖီထုပ္ အပင္ငယ္ေလးမ်ားသည္ ေနေရာင္ေအာက္တြင္ ရႊန္းလဲ့ ေတာက္ပေနၾကသည္။
ကိုဝင္းလိႈင္သည္ ေဂၚဖီထုပ္မ်ားအျပင္ ပန္းေဂၚဖီ၊ ခရမ္း သီး ႏွင့္ အျခားေသာ ရာသီလုိက္ ဟင္းသီးဟင္းရြက္မ်ားကုိလည္း စိုက္ပ်ဳိးေသးသည္။
သူသည္လည္း ေဂၚဖီထုပ္မ်ား ပိုးကင္းစြာႀကီးထြားၿပီး ေစ်းကြက္သို႔ မ်က္ႏွာပန္းလွစြာေရာက္ရွိေရးအတြက္ ပိုးသတ္ ေဆးကို ေဖာေဖာသီသီ သံုးေနရသည္။
”ေႏြရာသီဆုိ ေဂၚဖီထုပ္က အရမ္းပုိးက်တာ။ ေတာ္႐ုံနဲ႔ လည္း မထုပ္ဘူး။ ပုိးသတ္ေဆး အၿမဲတမ္းပက္ေပးေနလုိ႔ ဒီ အေရာင္ျဖစ္ေနတာ”ဟု ကတၱီပါခင္းထားသည့္အလား စိမ္းညဳိ႕ ေနသည့္ ေဂၚဖီထုပ္စုိက္ခင္းအား ေမးထုိးျပရင္း ကုိဝင္းလႈိင္က ေျပာသည္။ သူသည္ ကုိယ္စုိက္ထားသည့္ စုိက္ခင္းအား စုိက္ ၾကည့္ရင္း ေက်နပ္ကာၿပံဳးေနသည္။
စိမ္းညိဳ႕ညိဳ႕ေဂၚဖီထုပ္ႏွင့္ အဝါႏုေရာင္ ပန္းေဂၚဖီတုိ႔ ေစ်း ကြက္သုိ႔ေရာက္ရန္ အဓိကလုိအပ္သည့္အရာက ဓာတ္ေျမၾသဇာ ႏွင့္ ပုိးသတ္ေဆးပင္ ျဖစ္သည္။
”ေျမၾသဇာက်ေတာ့ အေပၚေဆးနဲ႔ ေအာက္ေဆး ထည့္ တယ္။ ေအာက္ေဆးကေတာ့ ေျမတူးဆြၿပီး ဓာတ္ဆား(ေျမဆီ)ထည့္တယ္။ အပင္အားေဆး(အပင္ေဟာ္မုန္းအားေဆး)ပက္ တယ္၊ (အပြင့္)ေပၚတဲ့အထိ နည္းနည္းစီ ေတာက္ေလွ်ာက္သုံးေနရ တာ”ဟု အပင္မ်ား ႀကီးထြားဖုိ႔အတြက္ ဓာတ္ေျမၾသဇာႏွင့္ အပင္အားေဆးအသံုးျပဳရပံုကုိ ကုိဝင္းလႈိင္က ရွင္းျပသည္။
စုိက္ခင္းအတြင္း ေဂၚဖီထုပ္ႏွင့္ ပန္းေဂၚဖီပြင့္လာသည့္ေနာက္ ပုိင္းတြင္လည္း ေတာင္သူတုိ႔၏ လုပ္ငန္းမ်ားက မၿပီးေသး။ ပန္း ေဂၚဖီမ်ား ပြင့္လာသည့္ေနာက္ပုိင္း ပုိးသတ္ေဆးေၾကာင့္ ပန္းပြင့္ မ်ား မပ်က္စီးေစရန္ ပုိးသတ္ေဆးကုိ ေလွ်ာ့သံုးရေသာ္လည္း ေဂၚဖီထုပ္မ်ားတြင္မူ အထုပ္ထဲသုိ႔ ပုိးမေဖာက္ေစရန္ ပုိးသတ္ ေဆးကုိ သုံးေပးရသည္ဟု ေတာင္သူမ်ားက ေျပာသည္။
ပန္းေဂၚဖီ၊ ေဂၚဖီထုပ္မ်ားကုိ ခူးဆြတ္ခ်ိန္မေရာက္မီ ၁၅ ရက္၊ ၂ဝ ရက္အလုိတြင္ ပုိးသတ္ေဆးဖ်န္းျခင္းကုိ ရပ္နားေလ့ရွိ ေသာ္လည္း လုိအပ္လွ်င္ လုိအပ္သလုိထပ္မံ ပက္ဖ်န္းေပးရသည္ ဟု ကုိဝင္းလႈိင္က ရွင္းျပသည္။
ပန္းေဂၚဖီႏွင့္ ေဂၚဖီစိမ္းမ်ားနည္းတူ ခရမ္းသီး၊ င႐ုတ္သီးႏွင့္ ခရမ္းခ်ဥ္သီး စုိက္ခင္းမ်ားအတြက္ကိုလည္း ဓာတ္ေျမၾသဇာ၊ အပင္အားေဆးႏွင့္ ပုိးသတ္ေဆးမ်ားကို အသံုးျပဳေပးရသည္။ ႀကဲခင္းမွ စုိက္ခင္းေရာက္သည္အထိ အပင္ႀကီးထြားေစရန္ႏွင့္ ပုိး မက်ေရာက္ေစရန္ ဓာတ္ေျမၾသဇာ၊ အပင္အားေဆးႏွင့္ ပုိးသတ္ ေဆးမ်ားကုိ ႏုိင္ႏုိင္နင္းနင္း အသံုးျပဳေပးရသည္။ အသီးအပြင့္ ပြင့္လာသည့္အခ်ိန္တြင္လည္း အပြင့္မ်ား သေႏၶေအာင္ရန္ႏွင့္ အသီးမ်ားကုိ သီးလုံးေဖာက္ပုိးမ်ား မဝင္ေစရန္ လုိအပ္သည့္ ေဆးဝါးမ်ားကုိ ေတာင္သူတုိ႔ အေျပးအလႊားဝယ္ကာ ဖ်န္းၾကရသည္။
ၾကခတ္တန္းေက်းရြာမွ ခရမ္းသီးစုိက္ပ်ိဳးသည့္ ကုိတူးတူး က ”င႐ုတ္သီးတုိ႔၊ ခရမ္းသီးတုိ႔ဆုိ တစ္ႀကိမ္ခူးၿပီး တစ္ႀကိမ္ ျပန္ ပက္ရတယ္။ သီးလုံးေဖာက္ပိုးက အႏၲရာယ္ရွိတယ္။ အဲဒီပုိး အထဲ ဝင္သြားရင္ ဘာမွ ေရာင္းလုိ႔ မရေတာ့ဘူး”ဟု ေျပာျပသည္။
ေႏြရာသီေရာက္လွ်င္ ေရလုံလုံေလာက္ေလာက္ မေလာင္း ႏိုင္။ ေရမလုံေလာက္လွ်င္ အသီးႀကီးထြားမႈမရွိေတာ့။ ထုိသို႔ ျဖစ္လာလွ်င္ ေတာင္သူမ်ားအေနျဖင့္ အသီးႀကီးေစမည့္ နည္း လမ္းမ်ားကုိ ရွာေဖြၾကရသည္။ ယင္းအခ်ိန္တြင္ ကုိတူးတူးက ယခုလုိ လုပ္သည္။
”င႐ုတ္သီးေတြ မႀကီးႏုိင္ေတာ့ဘူးဆုိရင္ င႐ုတ္အေတာင့္ ပြေဆးဆုိတာ ရွိတယ္။ မခူးခင္ ႏွစ္ရက္၊ သုံးရက္အလုိမွာ ပက္ လုိက္ရင္ (င႐ုတ္သီးေတြ) တင္းလာတာပဲ”
မုိးညိဳၿမိဳ႕နယ္ရွိ တခ်ိဳ႕ေသာ ေက်းရြာမ်ားတြင္ နည္းလမ္းတစ္မ်ိဳးကုိ အသံုးျပဳၾကသည္။ ေတာင္သူတခ်ဳိ႕သည္ ခရမ္းခ်ဥ္သီး မ်ားကို အျမန္မွည့္ေစရန္ ေဆးစိမ္ကာ ေစ်းကြက္သုိ႔ တင္ပုိ႔ၾက သည့္ နည္းလမ္းမ်ားကုိ ျပဳလုပ္ၾကသည္။
မုိးညိဳၿမိဳ႕နယ္၊ စိန္တုိင္ရြာမွ ပဲမ်ဳိးစံု၊ ေျပာင္းမ်ဳိးစံု၊ ေဆး ရြက္ႀကီး၊ င႐ုတ္သီးႏွင့္ ခရမ္းခ်ဥ္သီးတုိ႔ စုိက္ပ်ဳိးသည့္ ေတာင္သူ ကုိမင္းလြင္က တခ်ဳိ႕ေသာ ေတာင္သူမ်ား လုပ္ကုိင္ၾကသည့္ နည္းလမ္းမ်ားကုိ ယခုလုိ ရွင္းျပသည္။
”တခ်ဳိ႕ရြာေတြမွာ ခရမ္းခ်ဥ္သီးကုိ စည္ပုိင္းေတြထဲထည့္ ၿပီး အသီးမွည့္ေအာင္ လုပ္တယ္ဆုိတာမ်ဳိးေတာ့ ၾကားမိတယ္။ သူက ႏွစ္ရက္ေလာက္ဆုိ မွည့္တယ္ေလ”ဟု ဆိုသည္။ ပံုမွန္အား ျဖင့္ ခရမ္းခ်ဥ္သီးသည္ အပင္မွ ခူးဆြတ္ၿပီး ဆယ္ရက္ခန္႔ၾကာပါက သူ႔သဘာဝအရ မွည့္လာတတ္ေလသည္။
ကုိမင္းလြင္အေနျဖင့္ ခရမ္းခ်ဥ္သီးမ်ားကုိ ရန္ကုန္မွ ကုန္သည္မ်ား အသီးစိမ္းမွာလွ်င္ အသီးစိမ္းပုိ႕ေပးရသလုိ အမွည့္မွာ လွ်င္လည္း အမွည့္ပုိ႔ေပးရသည္ဟု ဆုိသည္။
”ရန္ကုန္ေစ်းကြက္မွာ ဘယ္လုိလုပ္ၾကလဲေတာ့ မသိဘူး။ ဒီကေတာ့ မွာတဲ့အတုိင္းပုိ႔လုိက္တာပဲ”
(၂၀၁၅) ၊ေဖေဖာ္၀ါရီလထုတ္၊ ေမာ္ကြန္းမဂၢဇင္း အမွတ္ (၂၀)မွ မ်က္ႏွာဖုံးေဆာင္းပါး ျဖစ္ပါသည္။
ခင္ေမာင္ျမင့္ေရးသည္ ၊ သီတာ၀င္း ႏွင့္ သီရိဟန္ပံ့ပုိးသည္။
